خصوصيات عمومی گياه شنبلیله

بسیاری از نقاط ایران مانند مازندران، تهران، اراک، فارس، خراسان، زاهدان، کرمان، آذربایجان، زنجان، کردستان، همدان، کرمانشاه، اصفهان، لرستان، بندرعباس، خوزستان، گیلان، زنجان، گرگان و قزوین رویشگاه های طبیعی این گیاه می باشند. شنبليله گياهی اسـت علفـی و يكـساله كـه ارتفـاع آن تـا 50 سانتيمتر می رسد. ساقه به صورت منفرد غالباً خوابيـده، بـا انشعابات كم، بدون كرك يا كرك های پراكنده اسـت. بـرگ هـا متناوب سه برگچه ای، بيضی شكل و دندانه دار بوده و برگچه ها از يك نقطه منشعب می شوند. گل هـا بـه رنـگ زرد روشـن و گاهی بنفش مايل به سفيد به قطر 1/8 – 0/8 سانتيمتر بـوده و گرده افشانی توسط حشرات انجام می گيرد. بذر تخم مرغـی شـكل سخت با بويي قوی و طعمـی تلـخ هـستند كـه رنـگ آنهـا از زردحنايی تا قهوه ای تغيير می كند. شنبلیله شش هفته پس از کاشت به گل می رود. میوه معمولا چهار تا پنج هفته پس از گلدهی آماده برداشت می شود. فصل تابستان (تیر– مرداد) زمان مناسبی برای برداشت میوه شنبلیله است. تأخیر در برداشت سبب ریزش دانه می شود. برداشت میوه در روزهای گرم و خشک توصیه می شود. پس از برداشت، میوه ها را باید بوجاری، تمیز و بسته بندی کرد.
کاربردهای تاریخی شنبلیله
شنبلیله یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است که بومی هند و شمال آفریقا بوده است. از برگ ها و دانه ها برای مصارف دارویی استفاده می شود. در مصر باستان از آن برای بخور دادن و مومیایی کردن مومیایی ها استفاده می شده است. امروزه در مصر، شنبلیله به عنوان مکمل گندم و آرد ذرت برای تهیه نان استفاده می شود. در روم باستان، شنبلیله برای کمک به زایمان استفاده می شد. در طب سنتی چینی، دانه شنبلیله به عنوان تقویت کننده و همچنین درمان ضعف و ادم پاها استفاده می شده است. شنبلیله در هند معمولاً به عنوان چاشنی مصرف می شود و از نظر دارویی به عنوان محرک شیردهی کاربرد دارد. شنبلیله کاربردهای سنتی دیگری دارد. از جمله آنها می توان به درمان سوء هاضمه، رفع طاسی، کاهش قند خون و کاهش چربی خون توسط پودر تخم شنبلیله اشاره نمود.
ترکیبات شیمیایی
شنبلیله برگ و دانه شنبلیله از زمان های قدیم تا امروز همواره از نظرغذایی مهم بوده و مورد مصرف قرار گرفته است. مواد با اهمیت در برگ شنبلیله عبارت است از: کلسیم، آهن، کاروتن، اسید اسكوربیک، پروتئین، ویتامین و ریبوفلاوین. جوانه های گیاه سرشار از ویتامینA و فسفر هستند. برگ ها حاوی 35 کالری برای هر صد گرم ماده خشک می باشند. همچنین دانه گیاه حاوی روغن، اسانس، تانن، رزین و آلكالوئیدی به نام تریگونلین است که میزان آن 2/38-2/12 درصد می باشد. خاصیت ملینی دانه شنبلیله به دلیل ترکیبات موسیلاژی آن است. عناصر غذایی موجود در ۹۵۵ گرم دانه شنبلیله شامل: 51 کالری انرژی، 4/4 گرم پروتئین، 5/1 گرم چربی، 6 گرم کربوهیدرات، 9/3 گرم مواد معدنی مانند: 5۱3 میلی گرم کلسیم، 3۹ میلی گرم فسفر و 9/15 میلی گرم آهن می باشد. ترکیب دیوسجنین، یکی از اصلی ترین ساپوژنین های موجود در گیاه شنبلیله می باشد. اهمیت این ماده در این است که به راحتی به هورمون های استروئیدی قابل تبدیل می باشد. هورمون های استروئیدی و مشتقات نیمه صنعتی آنها از نظر اقتصادی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. گیاه شنبلیله به دلیل داشتن ترکیب دیوسجنین از گیاهان با اهمیت به شمار می رود.
همیت دارویی گیاه شنبلیله
دانه شنبلیله نه تنها اثر نرم کننده و رفع تحریكات جلدی دارد، بلكه دارویی نیرو بخش است که خاصیت تقویت عمومی بدن را دارد. در تحقیقات متعددی که توسط محققان به عمل آمده از این گیاه به عنوان دارویی موثر جهت بیماران دیابتی نام برده شده است. مصرف پودر دانه های شنبلیله سبب کاهش کلسترول و گلوکز خون شده وکاهش محسوسی را بر روی غلظت تریگلیسریدها در بیماران دیابتی نشان می دهد. آزمایش روی حیوانات آزمایشگاهی، نشان داده است که عصاره آبی آن می تواند زخم معده را درمان کند. همچنین این گیاه به صورت خوراکی اثرات ضد التهاب، مقوی قلب، ضد میكروبی، ادرار آور و کاهش ورم دارد. خواص دیگری که از قدیم برای دانه ی شنبلیله معتقد بودند و در تحقیقات اخیر مورد تایید قرار گرفته است شامل اثرات خلط آور، زیاد کننده ی شیر و خاصیت ملینی آن است. دانه های شنبلیله که مهمترین قسمت دارویی این گیاه است با باز کردن مجاری عروق خون، از بروز سكته قلبی پیشگیری می کنند.
شربت گیاهی اشتهاآور ریاپت
شربت گیاهی ریاپت با موارد مصرف اشتهاآور، افزایش وزن، کمک به رفع کم خونی دارای عصاره گیاه شنبلیله، عصاره گیاه کاسنی، عصاره گیاه زنجبیل، عصاره گیاه زردچوبه، عصاره گیاه رزماری، ترکیبات معدنی آهن، ید و ویتامین دی می باشد. گیاه شنبلیله حاوی طیف گسترده ای از مواد مغذی مفید، از جمله آهن، منیزیم، منگنز، مس، ویتامینB6، پروتئین و فیبر است. نتایج حاصل از مطالعات نشان داده است که مصرف عصاره شنبلیله به طور قابل توجهی باعث افزایش مصرف مواد غذایی و انگیزه غذا خوردن می شود.